Cuối tháng Mười Một ta mạ đã đặt mua đậu khuôn. Với đậu khuôn mạ có thể chế biến thành nhiều món ngon, cả chay lẫn mặn, nhưng tôi thích nhất là món chao. Chao mạ làm có màu xám tro, thơm nồng men đậu và béo ngậy.
Đó là một buổi sáng gần cuối năm, có nắng vàng, trời mát dịu. Tôi đang chơi ngoài sân thì mạ gọi vào nhờ mua đậu khuôn. Lò làm đậu khuôn của mụ Mót nằm cuối xóm. Mụ Mót có con Vân bằng tuổi tôi, xinh xắn, hay cười. Đậu khuôn mụ Mót nổi tiếng thơm ngon khắp vùng.
Mạ đặt mua hai chục miếng đậu khuôn lớn cỡ bàn tay em bé. Con Vân phụ mẹ bán hàng, thấy tôi nó cười rất tươi. Nó đặt đậu khuôn vào thau nhôm, đổ thêm ít nước, dặn tôi đi cẩn thận kẻo đậu bể kèm nụ cười. Tôi mang nụ cười ấy về nhà cùng số đậu khuôn cho mạ. Những miếng đậu trắng mềm, mang về nhà còn mùi thơm dịu.
Tôi hỏi mạ:
– Chao mụ Mót vì sao ngon hả mạ?
– Nhờ có con Vân khéo tay. Mạ tính mai mốt lớn đi hỏi con Vân cho con, chịu không?
Tôi đỏ mặt, bỏ chạy mất. Năm đó tôi đã mười ba tuổi rồi, dù chưa lớn nhưng không còn con nít.
Tôi không rành lắm cách mạ làm chao nhưng cũng biết đại khái chút ít. Đậu khuôn mua về mạ rửa sạch bằng nước ấm, để thật ráo nước rồi cắt thành miếng nhỏ vuông vức cỡ lóng tay. Tất cả được xếp lên cái sàng tre. Đây là công đoạn quan trọng. Dưới đậu khuôn là lớp vải mùng, dưới là lớp tro rơm, dưới nữa là lá chuối khô. Xong mạ đặt lên giàn bếp. Hồi đó nhà tôi còn nấu củi. Cả gian bếp ám khói một màu đen thui. Nhưng cũng chính nhờ khói bếp, mấy sàng đậu khuôn không bị ẩm mốc. Khoảng tuần sau, đậu săng cứng, có màu ngà. Mạ bảo anh em tôi lấy xuống. Mạ tận tay lăn từng miếng đậu với muối, tí ớt bột và tiêu rồi cho vào hũ. Mạ xếp những miếng đậu không quá sát để khi đổ nước cơm để nguội vào chúng trôi bềnh bồng bên nhau. Cuối cùng là châm thêm ít rượu trắng. Mạ nói rượu xua đuổi côn trùng và làm chao có mùi thơm đượm của men đậu pha chút men rượu. Những lọ chao đậy kín được bày ra mâm đem phơi nắng chừng tuần lễ, mươi ngày là dùng được.
Chao làm xong, mạ bỏ cứ hai lọ vào một bịch rồi sai anh em tôi đem qua những nhà hàng xóm. Số chao còn lại cũng đủ dùng trong nhà. Tôi cầm bịch chao tới nhà mụ Mót. Thấy con Vân tôi chợt lúng túng, khác với trước đây. Hôm đó con Vân mặc áo hồng. Nụ cười Vân cũng hồng. Tôi trao bịch chao. Ấp úng. Chẳng nói được câu nào, vội về.
Ngày mùng một Tết cả nhà tôi ăn chay. Từ nhiều năm sắp tới Tết là tôi lại ngán thịt. Có lẽ do thấy thịt bày bán ê hề vào những ngày này nên ngán chăng? Vì vậy mà bữa cơm chay ngày Tết bỗng trở nên hấp dẫn. Mạ chuẩn bị nhiều món rau, củ luộc. Và tất nhiên một món không thể thiếu là chén chao. Chao Huế mạ làm có màu trắng xám, sệt như phomai, béo ngậy. Người ăn có thể thêm ớt, đường tùy thích. Tôi thì không thêm gì vì biết mạ nêm đã vừa ăn. Dùng đũa đánh mềm chấm với rau, củ luộc nào cũng ngon. Nhưng tôi thích nhất món rau lang luộc chắm chao. Vị rau có chút ngọt chát hòa với vị chao beo béo thơm thơm. Chao ơi, cơm mấy chén cũng hết!
Trong bữa cơm mạ bao giờ cũng ăn sau. Nhưng bà không bỏ đi nằm hay làm chuyện khác mà kéo ghế ngồi bàn cạnh, nhai trầu hoặc kể một câu chuyện nào đó. Những đứa con mạ, có đứa nghe đứa không nhưng giọng nói của mạ chắc chắn thấm vào lòng. Tình mạ ngọt lịm. Ngỡ như vị chao Tết trên môi con.
Những năm sau này, lớn lên đàn con của mạ đi xa. Ai cũng lo vật lộn với cuộc mưu sinh. Tôi thì vào Sài Gòn đi học, rồi về một tỉnh miền Đông lập nghiêp. Nhưng cứ mỗi dịp Tết về, dù bận trăm công nghìn việc anh em tôi cũng thu xếp về với mạ. Mạ lấy những bao lì xì chuẩn bị sẵn ra mừng tuổi con cháu. Không gian ồn ả câu chào tiếng chúc, tiếng cười nói. Tôi đến ngồi cạnh mạ. Đó là lúc tôi cảm nhận được mùi hạnh phúc đang trôi trên da thịt mình. Tôi hỏi mạ:
– Đã nhiều năm không gặp, nhà mụ Mót có còn bán đậu khuôn không mạ?
– Cả nhà mụ đi kinh tế mới ở Lâm Đồng rồi con à.
– Đi lâu chưa?
– Mới mấy tháng trước Tết.
Tôi nghe như mất mát một điều gì.
– Thương con Vân quá. Ngày đi nó chạy qua ôm mạ khóc chào từ biệt. Mà sao con hỏi chuyện mụ Mót?
– Dạ, chỉ hỏi vu vơ vậy thôi.
Tôi nói rồi bước ra vỉa hè, hướng mắt về nhà mụ Mót. Hình ảnh Vân mặc áo hồng, nụ cười hồng ngày nào hiện về. Biết bao giờ tôi mới gặp lại em?
Trưa mùng một Tết, như đã trở thành thông lệ, bữa cơm chay được dọn ra. Và trên mâm, đặt chính giữa là chén chao Huế mạ làm. Mùi chao béo ngậy làm lòng tôi bồi hồi quá. Thấp thoáng quanh mâm cơm anh em tôi có hình ảnh em Vân đang cười. Ở bàn bên cạnh, mẹ ngồi nhai trầu nhìn các con. Mắt mạ lấp lánh niềm vui.
TỪ NGUYÊN THẠCH